Πως θα συντηρήσω το ποδήλατο μου;

Το ποδήλατο, ως γνωστόν, χρειάζεται περιοδικά κάποια συντήρηση για να λειτουργεί σωστά. Ένα κανονικά συντηρούμενο ποδήλατο διατηρεί την αξία του, αποδίδει καλύτερα, ζει περισσότερο και προσφέρει τελικά μεγαλύτερη ευχαρίστηση στον ποδηλάτη.

Η συντήρηση του ποδηλάτου δεν είναι δύσκολη υπόθεση, αρκεί να διαθέτει κάποιος τα κατάλληλα εργαλεία και να ξέρει τι πρέπει να κάνει.
Τα κατάλληλα εργαλεία είναι απαραίτητα σε κάθε εργασία, αλλιώς, αντί να εξαλείψουμε κάποιο πρόβλημα, είναι βέβαιο οτι θα δημιουργήσουμε και άλλα. Όποιος δεν το ξέρει αυτό, αργά ή γρήγορα θα το διαπιστώσει.
Σε πολλές περιπτώσεις βέβαια είναι αδύνατη μια επέμβαση εάν δεν διαθέτουμε κάποια ειδικά εργαλεία. Ένας εξωλκέας πείρων αλυσίδας είναι απαραίτητος για να ανοίξουμε και να κλείσουμε μια αλυσίδα χωρίς ασφάλεια, ένα ειδικό οδοντωτό κλειδί είναι απαραίτητο για να αφαιρέσουμε και να τοποθετήσουμε μία μεσαία τριβή κλειστού τύπου.

Η γνώση για το πώς πρέπει να γίνεται η κάθε εργασία δεν είναι δύσκολο να αποκτηθεί.
Στο βιβλιαράκι ιδιοκτήτη του ποδηλάτου υπάρχουν οδηγίες για όλες τις βασικές εργασίες και στα φυλλάδια οδηγιών της Shimano που συνοδεύουν το καινούργιο σας ποδήλατο ή τα καινούργια εξαρτήματα που αγοράσατε περιγράφονται λεπτομερέστατα όλες οι εργασίες για την τοποθέτηση, ρύθμιση και συντήρηση των μηχανισμών ταχυτήτων και φρένων.
Ακόμη και στο διαδίκτυο, όλες οι σοβαρές εταιρίες που κατασκευάζουν ανταλλακτικά και εξαρτήματα, διαθέτουν πλήρεις οδηγίες χρήσης και συντήρησης για τα προϊόντα τους.

Εάν τώρα κάποιος δεν είναι σίγουρος για το αν μπορεί να κάνει σωστά κάποια επισκευή, δεν είναι ντροπή να απευθυνθεί σε ένα σοβαρό κατάστημα ποδηλάτων, που διαθέτει όχι μόνο τα απαιτούμενα εργαλεία, αλλά και γνώση και πείρα για να φέρει σε πέρας και τις πιο δύσκολες εργασίες.

Καθημερινός έλεγχος

Ένας σύντομος έλεγχος πριν από κάθε χρήση του ποδηλάτου είναι απαραίτητος. Ο έλεγχος που προτείνουν πολλοί κατασκευαστές στο εγχειρίδιο του ιδιοκτήτη (owners manual) είναι πολλές φορές αδύνατος εάν δεν διαθέτουμε ένα πλήρως εξοπλισμένο συνεργείο και μία-δύο ώρες. Κανείς δεν πρόκειται να ελέγξει όλες τις βίδες του ποδηλάτου πριν από κάθε βόλτα. Οι βίδες, όταν είναι σωστά σφιγμένες (σωστή ροπή και χρήση κόλλας σπειρωμάτων, εάν επιβάλλεται), είναι σχεδόν αδύνατο να χαλαρώσουν μόνες τους.
Όταν χρησιμοποιούμε συχνά το ποδήλατο, όλες οι σχετικές θέσεις των χειριστηρίων και η λειτουργία των διαφόρων εξαρτημάτων μας γίνεται δεύτερη φύση και εύκολα μπορούμε να το αντιληφθούμε εάν κάτι δεν πάει καλά. Ένας γρήγορος έλεγχος λοιπόν μπορεί να γίνει με μερικές απλές κινήσεις και να αποδειχτεί σωτήριος.

Τροχοί - λάστιχα

Πιέζοντας ένα λάστιχο με το χέρι, μπορούμε να διαπιστώσουμε χονδρικά εάν η πίεση του αέρα βρίσκεται μέσα στα σωστά όρια. Καθώς τώρα κρατάμε τον τροχό, προσπαθούμε να τον μετακινήσουμε βίαια δεξιά-αριστερά. Εάν ο τροχός κουνιέται ή ακούσουμε κάποιο θόρυβο, τότε τα ρουλεμάν του άξονα είναι αρρύθμιστα ή το quick release δεν είναι σφιγμένο. Ενεργούμε ανάλογα.

Τιμόνι - φρένα - ανάρτηση

Πιέζουμε τα φρένα με αρκετή δύναμη. Το σημείο πίεσης πρέπει να είναι σταθερό και η αίσθηση αυτή που έχουμε συνηθίσει. Με πατημένο το εμπρός φρένο, μετακινούμε το ποδήλατο μπρος-πίσω και συμπιέζουμε το πιρούνι. Αντιλαμβανόμαστε κάποιο τζόγο ή θόρυβο στα ρουλεμάν του λαιμού; Το πιρούνι συμπιέζεται και επαναφέρει όπως το έχουμε συνηθίσει;
Με αυτό τον απλό έλεγχο μπορούμε να διαπιστώσουμε αμέσως εάν κάτι δεν πάει καλά στα βασικά μέρη του ποδηλάτου. Καλό είναι να μας γίνει συνήθεια.
Βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνάμε να ελέγχουμε σχολαστικά κάθε δυο με τέσσερις εβδομάδες, ανάλογα με τη χρήση,  την πίεση του αέρα στα λάστιχα και τις αναρτήσεις, τις ζωτικής σημασίας βίδες (σε λαιμό, τιμόνι, φρένα, δισκοβραχίονες, πεντάλ) και όλα τα σημεία που υπόκεινται σε φθορά. Και τουλάχιστον μια φορά το χρόνο πρέπει να γίνεται ένας λεπτομερής έλεγχος σε ολόκληρο το ποδήλατο.

Καθάρισμα

Για το πλύσιμο του ποδηλάτου χρησιμοποιούμε αποκλειστικά νερό και σαπούνι. Στην περιοχή της αλυσίδας, όταν είναι απαραίτητο, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάποιο υδατοδιαλυτό καθαριστικό (απολιπαντικό-degreaser). Δεν χρησιμοποιούμε βενζίνη ή πετρέλαιο γιατί προσβάλουν πλαστικά και ελαστικά εξαρτήματα και είναι επιβλαβή για εμάς και το περιβάλλον.
Ακόμη δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε ποτέ  καθαριστικά μηχανήματα υψηλής πίεσης γιατί το νερό που εκτοξεύουν εισχωρεί παντού, ακόμη και σε κλειστά ρουλεμάν ξεπλένοντας το λιπαντικό και οξειδώνοντας και καταστρέφοντας τα μεταλλικά μέρη.

Τα δισκόφρενα δεν πρέπει να έρθουν ποτέ σε επαφή με λάδι, βενζίνη ή πετρέλαιο, γιατί αρκεί και η παραμικρή ποσότητα για να καταστρέψει τα τακάκια καθώς είναι πορώδη και ποτίζουν σαν σφουγγάρι.

Αλυσίδα

Η αλυσίδα καταπονείται αφάνταστα, ειδικά όταν λειτουργεί σε συνθήκες με πολύ σκόνη ή λάσπη. Πρέπει να καθαρίζεται και να λιπαίνεται πολύ τακτικά, ιδανικά μετά από κάθε χρήση στο βουνό. Η αγορά μιας συσκευής καθαρισμού της αλυσίδας είναι μια καλή και χρήσιμη επένδυση.
Καθαρίζουμε την αλυσίδα με ένα πανί ποτισμένο με απολιπαντικό και μετά την σκουπίζουμε καλά. Αφού στεγνώσει, την λιπαίνουμε με ένα ειδικό λάδι για ποδήλατα, από την εσωτερική πλευρά (αυτή που έρχεται σε επαφή με τα γρανάζια) μόνο. Χρησιμοποιούμε ελάχιστο λάδι, οι εξωτερικές πλευρές της αλυσίδας πρέπει να είναι στεγνές, εκεί το μόνο που θα κάνει το λάδι είναι να μαζεύει σκόνη, λερώνοντας την αλυσίδα, το ποδήλατο και τα ρούχα μας.
Λίγο λάδι λοιπόν και συχνά. Μπορούμε ακόμη να χρησιμοποιήσουμε και οποιοδήποτε λεπτόρρευστο λάδι γενικής χρήσης, το οποίο όμως δεν εισχωρεί τόσο καλά στο εσωτερικό της αλυσίδας και μαζεύει περισσότερη σκόνη. Τα σπρέι για μοτοσικλέτες δεν είναι ιδανικά γιατί εκεί οι απαιτήσεις είναι διαφορετικές και υπάρχει ο κίνδυνος να ψεκάσουμε και άλλα σημεία όπως το πίσω δισκόφρενο.
Περιοδικά ελέγχουμε τη φθορά την αλυσίδας και την αντικαθιστούμε πριν αυξηθεί το μήκος της κατά 1%, γιατί μετά αρχίζει να φθείρει τα δόντια των γραναζιών με τα οποία έρχεται σε επαφή.

Σύστημα μετάδοσης

Πάνω στα ντεραγιέ βρίσκονται δύο βίδες με τα γράμματα H (High) και L (Low), οι οποίες ρυθμίζουν τα όρια της διαδρομής του σανζμάν ΜΟΝΟ! Οι βίδες αυτές χρειάζονται ρύθμιση μόνο μια φορά, όταν τοποθετούμε το ντεραγιέ στο σκελετό. Δεν έχουν καμία επίδραση στη λειτουργία του συστήματος Index.
Δεν είναι λίγοι όμως αυτοί που τις πειράζουν, νομιζοντας πως θα ρυθμίσουν το Index, με αποτέλεσμα η αλυσίδα να βγαίνει από τα γρανάζια και να δημιουργεί και άλλα προβλήματα, από στραβές ακτίνες μέχρι και σπασμένο σκελετό.

Το σύστημα ταχυτήτων ρυθμίζεται πολύ απλά απο την τάση του σύρματος. Εάν η αλυσίδα δεν ανεβαίνει στο μεγαλύτερο γρανάζι ή δίσκο, τεντώνουμε το σύρμα και αν δεν κατεβαίνει στο μικρότερο, το χαλαρώνουμε απο τους ρεγουλατόρους που βρίσκονται στο πίσω ντεραγιέ και στα λεβιέ ταχυτήτων.

Εάν δεν μπορούμε να πετύχουμε μια σωστή ρύθμιση, ελέγχουμε τα καλώδια των ταχυτήτων. Πολλές φορές μαζεύεται λάσπη μέσα στο καλώδιο και το σύρμα δεν κινείται ελεύθερα.
Ακόμη τα καλώδια δεν πρέπει να έχουν ελαστικότητα. Τα καλά συστήματα έχουν ειδικά καλώδια ταχυτήτων (τύπου SP) που δεν συμπιέζονται καθόλου. Σε πολλά φθηνά ποδήλατα το σύστημα ταχυτήτων δεν λειτουργεί σωστά ακόμη και καινούργιο, μόνο και μόνο επειδή τα καλώδια τους είναι πολύ μαλακά.

Φρένα

Όλα τα σύγχρονα ποδήλατα έχουν V-brakes ή δισκόφρενα, τα οποία χρειάζονται περιοδικά ρύθμιση, εάν είναι μηχανικά, γιατί καθώς φθείρονται τα τακάκια, μεγαλώνει η απόσταση τους από το δίσκο ή τη ζάντα και ανάλογα, η διαδρομή της μανέτας.

V-brakes

Ξεβιδώνοντας τους ρεγουλατόρους που βρίσκονται στις μανέτες επαναφέρουμε το σημείο πίεσης στη σωστή θέση (περίπου στο 1/3 της διαδρομής). Εάν με το φρένο ελεύθερο, τα τακάκια δεν έχουν την ίδια απόσταση από τη ζάντα, ρυθμίζουμε την τάση των ελατηρίων απο δύο μικρές βίδες που βρίσκονται στο πλάι των βραχιόνων των φρένων.

Δισκόφρενα

Στα μηχανικά δισκόφρενα πρέπει τα τακάκια να ισαπέχουν από το δίσκο 0,2-0,4 χιλιοστά. Η ρύθμιση γίνεται από μία ή δύο βίδες πάνω στη δαγκάνα, ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες. Εάν ρυθμίζουμε ένα μηχανικό δισκόφρενο μόνο από το ρεγουλατόρο της μανέτας, δεν πρόκειται να λειτουργήσει ποτέ σωστά.
Τα υδραυλικά δισκόφρενα δεν χρειάζονται καμία ρύθμιση γιατί καθώς φθείρονται τα τακάκια, τα έμβολα στη δαγκάνα μετακινούνται προς τα έξω, διατηρώντας το διάκενο σταθερό.
Ακόμη δεν χρειάζεται συμπλήρωση υγρών ή εξαέρωση, παρά μόνο εάν για κάποιο λόγο ανοιχτεί το υδραυλικό κύκλωμα. Η εξαέρωση απαιτεί αρκετή πείρα και καμιά φορά ειδικά εργαλεία. Το υγρό που θα χρησιμοποιήσουμε πρέπει να είναι αυστηρά αυτό που αναγράφεται πάνω στο καπάκι της μανέτας, δηλαδή υγρό φρένων DOT ή ειδικό λάδι (mineral oil), διαφορετικά θα καταστραφούν όλα τα ελαστικά μέρη του υδραυλικού κυκλώματος.

Τέλος, τα τακάκια των φρένων χρειάζονται αντικατάσταση όταν η φθορά τους φτάσει στο όριο που καθορίζει ο κατασκευαστής τους (στα δισκόφρενα συνήθως 0,5 χιλιοστά).

Εάν έχουμε V-brakes, ελέγχουμε και τη φθορά της ζάντας. Μια υπερβολικά φθαρμένη ζάντα μπορεί να σπάσει ξαφνικά, με συνέπειες που εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς.
Οι πιο πολλές ζάντες διαθέτουν δείκτες φθοράς. Ο πιό συνηθησμένος είναι μια περιφεριακή εγκοπή στην επιφάνεια που πατούν τα τακάκια. Όταν η εγκοπή αυτή δεν είναι πια ορατή, έστω και σε ένα μόνο σημείο, πρέπει το στεφάνι της ζάντας να αντικατασταθεί.

Ρουλεμάν (λαιμός, τροχοί, μεσαία τριβή)

Τα ρουλεμάν στο ποδήλατο είναι συνήθως διαιρούμενα γωνιακής επαφής, τα οποία ρυθμίζονται βιδώνοντας τον εξωτερικό κώνο μέχρι να εξαφανιστεί ο τζόγος και μετά σφίγγοντας το κόντρα παξιμάδι που τον ακινητοποιεί σε αυτή τη θέση.
Εάν έχουμε ρουλεμάν λαιμού τύπου Ahead, η ρύθμιση γίνεται από την βίδα άλεν στο πάνω μέρος αφού χαλαρώσουμε τις βίδες που συγκρατούν το λαιμό πάνω στον άξονα του πιρουνιού.
Δεν πρέπει ποτέ να αφήνουμε ένα ρουλεμάν να λειτουργεί με τζόγο αλλά ούτε και με αυξημένη προφόρτιση (παρασφιγμένο) γιατί θα καταστραφεί πολύ σύντομα. Στα φθηνά ρουλεμάν είναι εύκολο να διαπιστώσουμε εάν η προφόρτιση είναι περισσότερη από το κανονικό, γιατί τότε το ρουλεμάν περιστρέφεται σφικτά, αλλά στά καλά χρειάζεται προσοχή, γιατί το ρουλεμάν περιστρέφεται ομαλά, ακόμη και με πολύ μεγαλύτερη προφόρτιση, μειώνεται όμως δραματικά η διάρκεια ζωής του.
Οι διαφορές ανάμεσα στα φθηνά, χαμηλής ποιότητας ρουλεμάν και στα καλά είναι τεράστιες. Σε ένα φθηνό, σιδερένιο κέντρο τροχού π.χ. είναι σχεδόν αδύνατο να επιτύχουμε μία σωστή ρύθμιση λόγω κακής ποιότητας των επιφανειών και μεγάλων κατασκευαστικών ανοχών (έλλειψη παραλληλίας και ομοαξονικότητας των κώνων) και φυσικά, δεν περιμένουμε να ζήσει και πολύ. Αντίθετα ένα καλό, στεγανοποιημένο συνήθως με ελαστικές τσιμούχες που δεν επιτρέπουν την είσοδο νερού και σκόνης και κρατούν το γράσο καθαρό, μπορεί να μην χρειαστεί ποτέ τη φροντίδα μας.
Οι μεσαίες τριβές κλειστού τύπου (cartridge) πλεονεκτούν σε σχέση με τις διαιρούμενες, γιατί δεν χρειάζονται ρύθμιση και συντήρηση και έχουν πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής.

Κατά την αποσυναρμολόγηση προσέχουμε τη θέση των διάφορων εξαρτημάτων (συνήθως υπάρχουν ροδέλες ή αποστάτες) και τα καθαρίζουμε καλά απο το παλιό γράσο. Οι τριβόμενες επιφάνειες πρέπει να γυαλίζουν σαν καθρέφτης, εάν υπάρχουν μικρές κοιλότητες ή ρωγμές, χρειάζονται αντικατάσταση. Συναρμολογούμε χρησιμοποιώντας γράσο για σφαιρικά ρουλεμάν (Ball bearing grease).

Σε αρκετές περιπτώσεις, ειδικά σε κέντρα τροχών και αρθρώσεις πίσω ανάρτησης, υπάρχουν τυποποιημένα "βιομηχανικά" ρουλεμάν γενικής χρήσης (industrial bearings) που συνήθως είναι κλειστού τύπου και δεν χρειάζονται ρύθμιση ή συντήρηση. Όταν ένα τέτοιο ρουλεμάν έχει τζόγο ή περιστρέφεται δύσκολα, τότε χρειάζεται αντικατάσταση. Μπορούμε να βρούμε τέτοια ρουλεμάν στα καταστήματα βιομηχανικών ειδών ή ανταλλακτικών αυτοκινήτων με τον κωδικό αριθμό τους ή τις διαστάσεις τους.